Şap hastalığı bütün çift tırnaklı hayvan türlerinde rastlanan çok bulaşıcı viral bir enfeksiyondur. Ağız mukozası, tırnaklar ve memelerde görülen yaralarla karakterizedir.
Tarih boyunca bütün ülkelerde görülmüştür. Her yıl dünyanın çeşitli bölgelerinde salgınlara neden olmaktadır. Ülkemizde de çoğunlukla güneydoğu illerinden başlayan salgınlara sık sık rastlanmaktadır. Aşı uygulamaları sayesinde hastalık kısmen de olsa kontrol altına alınabilmiştir. Sığırlar şap hastalığına karşı en duyarlı türlerdir. Kültür ırklarında yerli ırklara göre daha şiddetli seyreder.
Şap hastalığı virüsü dış ortamda, suda, yiyeceklerde, kıllar üzerinde üç aya kadar canlı kalabilir. Isıya oldukça duyarlıdır. Fakat virusu kesin olarak imha edebilmek için materyali kaynatmak gerekir. Pastörizasyon ısısı virusu tahrip etmeye yeterli olmaz. Dezenfektanlara karşı oldukça dayanıklıdır.
Enfekte hayvanların salyaları daha klinik semptomların ortaya çıkmasından önce virusludur. Ağızdaki aftlar patladıktan dört gün sonraya kadar salyada virus vardır. Virus enfeksiyonu atlatan sığırların boğaz bölgesinde ve tonsillerde aylarca hatta yıllarca canlı kalabilir.
Hastaların salya, idrar, dışkı, süt gibi sekretleriyle çevreye yayılan viruslu materyal kuruyarak toz halinde havaya karışır. Rüzgar, nakil araçları, giysiler, sular ve insanlar vasıtasıyla uzak mesafelere yayılır. Hastalığın yayılmasında hayvan hareketlerinin, yabani çift tırnaklıların özellikle yaban domuzlarının rolü büyüktür. Et ve et ürünleri, deri, süt ve süt ürünleri şap hastalığının yayılmasında rol oynar.
Hayvanlar virusu solunum ve sindirim yoluyla alırlar. Bir ahıra veya sürüye hastalık girdiğinde bir iki gün içinde bütün hayvanlar enfekte olurlar.
Hastalık yüksek ateş, durgunluk, iştahsızlık, süt veriminin birden düşmesi belirtileri ile başlar. 12-24 saat içinde ağız mukozası, tırnak araları ve meme başlarında içleri sıvı dolu kabarcıklar şekillenir. Ağızdan sicim tarzında salya akar. Bu kabarcıklar bir iki gün içinde açılır ve yerlerinde kızarık ağrılı lezyonlar oluşur. Hayvan ancak yumuşak yiyecekleri yiyebilir. Birkaç gün içinde yaralar iyileşir.
Hastalığı atlatan hayvanlarda süt veriminin ve besi performansının eski haline gelebilmesi bir ay kadar zaman alabilir. Kültür ırklarında ve bakteriyel enfeksiyonlarla komplike olan hayvanlarda ölüm de görülebilmektedir. Ölüm olmasa bile performansın gerilemesi sebebiyle ekonomik kayıplar çok büyük boyutlara ulaşır.
Şap hastalığı ihbarı mecburi hastalıklar listesinde bulunmaktadır.
Şap hastalığından korunmada düzenli ve sistemik aşı uygulaması önemlidir. Ayrıca toplu hayvan hareketlerinin kontrolü de hastalığın yayılmasını önlemek açısından dikkat edilmesi gereken bir husustur.
Veteriner Hekim / Kemal ÖZER